Yeme bozukluğu, sadece fiziksel sağlığı değil, aynı zamanda zihinsel ve duygusal sağlığı da etkileyen karmaşık ve ciddi durumlardır. Toplumsal, psikolojik ve biyolojik faktörlerin birleşimiyle ortaya çıkan bu bozukluklar, kişinin günlük yaşamını ve sosyal ilişkilerini derinden etkileyebilir. Yeme bozukluklarını anlamak, belirtilerini fark etmek ve doğru müdahale yöntemlerini bilmek, hem bireyler hem de toplum için büyük önem taşır.
Psikolojik sebeplerle yetersiz veya aşırı şekilde yiyecek tüketimiyle karakterize edilen bozulmuş bu davranışlar, kişinin beslenmeyle, besinlerle, kendisiyle bozulan ilişkisi sonucu ortaya çıkar. Sıklıkla rastlanılan psikolojik sebepler arasında düşük benlik algısı, özgüven eksikliği, depresyon, değersizlik, kontrol kaybı gibi duygular yer almaktadır. Kişi aşırı yiyerek veya çok kısıtlı beslenerek ruh halini düzenlemeye, yatıştırmaya çalışır. Sonucunda bedensel, duygusal sağlık zarar görüp sosyal hayatı olumsuz etkilenir. Tedavisi için doktor, diyetisyen, psikolog, psikiyatrist iş birliği olmalıdır.
Yeme Bozukluğunun sıklıkla görülen belirtileri:
- Değişen yeme davranışlarının gizlenmesi ve/veya ihmal edilmesi,
- Çok kısıtlayıcı diyetler uygulamak
- Yedikten sonra gelişen suçluluk, utanç duyguları
- Sosyal ortamlarda yemek yemekten çekinmek
- Ağız, cilt, midede problemler
Türleri arasında ise Anoreksiya Nervoza, Bulimiya Nervoza, Duygusal yeme ve Tıkınırcasına yeme bozukluğu yer alır.
1. Anoreksiya Nervoza
Anoreksiya nervoza, kişinin kilo alma korkusu ve çarpık beden algısı nedeniyle aşırı kısıtlı yeme alışkanlıkları geliştirdiği bir yeme bozukluğudur. Kişinin kilo almaktan çok korkması ve buna bağlı olarak çok az düzeyde besin tüketimi yapması, vücudunun şeklinin algısıyla ilgili sorun ve ciddi oranda düşük vücut ağırlığıyla karakterizedir. Bu durum, kişinin ciddi kilo kaybı yaşamasına ve bedeninin ihtiyaç duyduğu besinlerden yoksun kalmasına neden olur.
Belirtiler: Aşırı kilo kaybı, yemek yemeyi reddetme, sürekli kalori sayma, aşırı egzersiz yapma, vücut imajı ile ilgili takıntılar.
Sonuçlar: Kalp rahatsızlıkları, düşük tansiyon, kemik yoğunluğunda azalma, adet döngüsünde bozukluklar, kas kaybı, saç dökülmesi ve cilt problemleri.
Tedavi Yöntemleri: Tedavi genellikle multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Bireylerin beslenme danışmanları, psikologlar ve doktorlardan oluşan bir ekip tarafından desteklenmesi önemlidir. Tedavi seçenekleri arasında bireysel terapi (özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi – CBT), aile terapisi, beslenme eğitimi ve tıbbi gözetim yer alır.
2. Bulimiya Nervoza
Bulimiya nervoza, kişinin tıkınırcasına yeme davranışı gösterdikten sonra kusma, aşırı spor yapma, diüretik veya laksatif ilaç kullanma gibi ödünleyici davranışlarda bulunmasıyla karakterizedir. Bu döngüsel davranışlar, ciddi fiziksel ve psikolojik sorunlara yol açabilir.
Belirtiler: Yemeklerden hemen sonra banyoya gitme, dişlerde aşınma ve renk değişiklikleri, sindirim sorunları, elektrolit dengesizlikleri, el ve parmaklarda nasırlaşma (kusmayı tetiklemek için parmak kullanma nedeniyle).
Sonuçlar: Kalp problemleri, mide-bağırsak sorunları, diş çürümesi, kronik boğaz ağrısı, böbrek hasarı.
Tedavi Yöntemleri: Bulimiya nervoza tedavisinde de Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT) oldukça etkilidir. Grup terapileri ve destek grupları da önemli rol oynar. Ayrıca, anti-depresanlar ve diğer ilaçlar bazı durumlarda belirtileri hafifletmeye yardımcı olabilir. Beslenme danışmanlığı ve eğitim de sürecin bir parçasıdır.
3. Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating Disorder)
Kişinin bir kerede çok büyük miktarda yiyecek tüketmesidir. Kişi çok hızlı yer ve doygunluk hissedemez. Ardından suçluluk ve utanç duyar ve sonra bu hisleri yatıştırmak için tekrar yer. Bu durum 3 aylık sürede haftada 1 kez gerçekleşiyorsa tıkınırcasına yeme sendromu kriterlerini karşılar. Telafi edici davranışlar (kusma, laksatif kullanımı gibi) olmaksızın tekrarlanan aşırı yeme atakları, ciddi fiziksel sağlık sorunlarına yol açabilir.
Belirtiler: Hızlı ve kontrolsüz yemek yeme, gizlice yeme, yemek yedikten sonra aşırı suçluluk veya utanç hissetme, sık sık diyet yapma ancak kilo kaybında başarısız olma.
Sonuçlar: Obezite, tip 2 diyabet, yüksek tansiyon, kalp hastalıkları, uyku apnesi, mide problemleri.
Tedavi Yöntemleri: Tıkınırcasına yeme bozukluğunun tedavisinde Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT) ve Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) kullanılır. Psikoterapi, ilaç tedavisi (antidepresanlar ve diğer psikiyatrik ilaçlar) ve beslenme danışmanlığı birlikte kullanılarak kişinin davranışlarını ve düşüncelerini değiştirmeye yönelik çalışmalar yapılır.
4. Duygusal Yeme Sendromu:
Kişinin stres, öfke, üzüntü gibi olumsuz duygularıyla başa çıkabilmek için yiyerek kendini yatıştırabilme isteği neticesinde sıklıkla tekrarlanan şekilde fiziksel bir açlık olmaksızın hızlı ve çok miktarda yiyecek tüketimi yapması durumudur. Bu sendrom, genellikle fiziksel açlık yerine duygusal ihtiyaçları karşılamak için yiyecek tüketmeyi içerir ve sağlıksız yeme alışkanlıklarına yol açabilir.
Belirtiler: Duygusal yeme atakları sırasında hızlı ve aşırı miktarda yemek yeme, genellikle yüksek kalorili ve şekerli yiyeceklere yönelme, yemek sonrası pişmanlık veya suçluluk hissetme, duygusal dalgalanmalar sırasında sürekli atıştırma isteği.
Sonuçlar: Obezite, yüksek tansiyon, diyabet, düşük benlik saygısı, depresyon, anksiyete gibi fiziksel ve psikolojik sorunlar.
Tedavi Yöntemleri: Duygusal yeme sendromunun tedavisinde, öncelikle yeme davranışlarının altında yatan duygusal tetikleyicileri anlamak önemlidir. Bilişsel Davranışçı Terapi (CBT) ve Diyalektik Davranış Terapisi (DBT) gibi psikoterapiler, kişinin duygu düzenleme becerilerini geliştirmesine ve sağlıklı başa çıkma stratejileri öğrenmesine yardımcı olabilir. Mindfulness (farkındalık) teknikleri, meditasyon ve stres yönetimi de tedavi sürecinin bir parçası olarak önerilir. Beslenme uzmanlarından alınacak destek ile sağlıklı beslenme alışkanlıkları oluşturulabilir.
Yeme bozuklukları, ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen karmaşık durumlardır. Ancak, erken teşhis ve doğru tedavi yaklaşımları ile bu bozuklukların üstesinden gelmek mümkündür. Eğer siz veya bir yakınınız yeme bozukluğu yaşıyorsa, profesyonel yardım almayı ihmal etmeyin ve destek gruplarından yararlanın. Profesyonel yardım için hemen görüşelim!
Turkish